Ένα παγκόσμιο δίκτυο δημιουργίας: οι συνεργασίες και η διεθνής ακτινοβολία του Θόδωρου Αγγελόπουλου
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, όπως γίνεται αντιληπτό, πορεύτηκε στον κινηματογράφο μέσα από μακρόχρονες και ουσιαστικές συνεργασίες, που συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του μοναδικού του ύφους και στην παγκόσμια απήχηση του έργου του.
Στον πυρήνα της φιλμογραφίας του βρίσκονται ηθοποιοί που τον συνόδευσαν επανειλημμένα, δημιουργώντας εμβληματικές κινηματογραφικές παρουσίες μέσα από τη λιτότητα, τη σιωπή και τη σωματικότητα που απαιτούσε η σκηνοθετική του γραφή. Παράλληλα, συνεργάστηκε στενά με κορυφαίους συντελεστές του ελληνικού και ευρωπαϊκού κινηματογράφου – διευθυντές φωτογραφίας, μουσικούς και σεναριογράφους – χτίζοντας ένα συνεκτικό, αναγνωρίσιμο κινηματογραφικό σύμπαν.
Η διεθνής του πορεία τον έφερε σε επαφή με σημαντικούς δημιουργούς και παραγωγούς εκτός Ελλάδας, ανοίγοντας τον δρόμο για μεγάλες συμπαραγωγές και ενισχύοντας τη θέση του στο παγκόσμιο κινηματογραφικό στερέωμα. Το έργο του δεν υπήρξε μόνο πεδίο συνεργασιών, αλλά και σημείο αναφοράς και διαλόγου για τον παγκόσμιο κινηματογράφο: σπουδαίοι σκηνοθέτες και δημιουργοί έχουν μιλήσει με θαυμασμό για την τέχνη του, αναγνωρίζοντας την επιρροή και τη συμβολή του στην εξέλιξη της κινηματογραφικής γλώσσας.
Οι τοποθετήσεις αυτές επιβεβαιώνουν ότι ο Αγγελόπουλος υπήρξε ένας δημιουργός που λειτούργησε ως κόμβος συνάντησης ανθρώπων, ιδεών και αισθητικών από την Ελλάδα και ολόκληρο τον κόσμο.
Όταν η σιωπή γίνεται κινηματογράφος: ο Κουροσάβα για τον «Μεγαλέξαντρο» του Αγγελόπουλου
Ο Ακίρα Κουροσάβα είχε εκφράσει τον θαυμασμό του για την ταινία «Μεγαλέξαντρος», τονίζοντας πως μέσα από τον φακό του ο Αγγελόπουλος παρατηρεί τον κόσμο με σιωπή. Σύμφωνα με τον ίδιο, το βάρος αυτής της σιωπής και η ένταση του ακίνητου βλέμματος της κάμερας προσδίδουν στον «Μεγαλέξαντρο» μια ιδιαίτερη δύναμη, καθηλώνοντας τον θεατή και μην του επιτρέποντας να αποσπαστεί από την οθόνη. Αυτού του είδους η κινηματογράφηση, βαθιά προσωπική και μοναδική, φαίνεται να επιστρέφει στις απαρχές του κινηματογράφου, δημιουργώντας έτσι μια αίσθηση φρεσκάδας και ισχύος. Ο ίδιος ο Κουροσάβα ανέφερε πως, παρακολουθώντας την ταινία, ένιωσε σε μεγάλο βαθμό την καθαρή απόλαυση του σινεμά, στην πιο ουσιαστική και απόλυτη μορφή του.
Άλλοι μεγάλοι δημιουργοί υποκλίνονται στον Αγγελόπουλο
Παροιμιώδης έχει μείνει η συνάντησή του με τον Φεντερίκο Φελίνι στην προβολή του «Μετέωρου βήματος του πελαργού» (1991), όταν ο Ιταλός σκηνοθέτης του έσφιξε το χέρι και του είπε με χαρακτηριστικό χιούμορ: «Ήλπιζα ότι θα ήσασταν λιγότερο νέος».
Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν συγκατέλεγε τον «Μελισσοκόμο» (1986) ανάμεσα στις 50 καλύτερες ταινίες που είχε δει ποτέ, σημειώνοντας: «Είδα τον Μελισσοκόμο, που παλαιότερα θεωρούσα απλώς μια καλή ταινία. Τώρα αντιλαμβάνομαι πως πρόκειται για αριστούργημα. Είναι μια εμπειρία βαθιά και συγκλονιστική».
Ο Βιμ Βέντερς είχε δηλώσει για το «Βλέμμα του Οδυσσέα» (1995) ότι θα έπρεπε να διδάσκεται στις κινηματογραφικές σχολές, ενώ ο Μικελάντζελο Αντονιόνι δεν έκρυψε τη συγκίνησή του, φτάνοντας να δακρύσει σε σκηνή από το «Μετέωρο βήμα του πελαργού».
Τέλος, ο Εμίρ Κουστουρίτσα τον χαρακτήρισε «μεγάλη μορφή του ευρωπαϊκού κινηματογράφου», αναγνωρίζοντας ανοιχτά την επιρροή που άσκησε το έργο του στη δική του δημιουργική πορεία.
Το Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας σε αφιέρωμα για τον Αγγελόπουλο:
"Ο Αγγελόπουλος υπήρξε ένας δημιουργός διεθνούς εμβέλειας, με απολύτως διακριτό και προσωπικό ύφος. Εμπνευσμένος από τον Μπρεχτ, στις πρώτες του ταινίες επιδίωξε να αποδώσει δικαιοσύνη στους ηττημένους του ελληνικού Εμφυλίου, ενώ στη συνέχεια έστρεψε το βλέμμα του ευρύτερα, φέρνοντας στο προσκήνιο τη φιγούρα του μετανάστη — όχι μόνο από τα Βαλκάνια, αλλά και από άλλες πληγωμένες περιοχές του κόσμου.
Στην πρώτη του τριλογία, γνωστή ως «τριλογία της Ιστορίας», η Ιστορία λειτουργεί ως καμβάς για την κινηματογραφική του ποίηση. Οι ταινίες αυτής της περιόδου είναι πιο κοντά σε έναν υλιστικό ρεαλισμό, που δίνει έμφαση στη συλλογικότητα. Στο κλείσιμο αυτής της ενότητας και σε ένα μεταίχμιο προς μεγαλύτερες διεθνείς παραγωγές, ο Μεγαλέξανδρος συνιστά μια επιβλητική, σχεδόν βυζαντινή συμφωνία, όπου η πρωτόγονη εξέγερση συνδέεται με την αποτυχία του ελληνικού κράτους να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του εκσυγχρονισμού και του εκδημοκρατισμού, όπως αυτές είχαν διατυπωθεί στο επαναστατικό όραμα του 1821. Αντίστοιχα, το Ταξίδι στα Κύθηρα εστιάζει στα κίνητρα της επιστροφής και υπαινίσσεται τη ρευστότητα της πολιτικής ταυτότητας. Με αυτόν τον τρόπο, ο Αγγελόπουλος διαμόρφωσε μοντερνιστικά κινηματογραφικά κείμενα, στα οποία ο θεατής καλείται να συμμετάσχει ενεργά, παράγοντας νέες αναγνώσεις της Ιστορίας, εντός όμως του ευρύτερου πλαισίου της μαρξιστικής μετα-αφήγησης".
Το 53ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για τον Αγγελόπουλο και ο τότε διευθυντής του Δημήτρης Εϊπίδης:
«Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είχε πει κάποτε πως ‘’είμαστε καταδικασμένοι να λειτουργούμε με τις εμμονές μας. Δεν κάνουμε παρά μόνο μία ταινία, δεν γράφουμε παρά μόνο ένα βιβλίο’’. Οι εμμονές του, στην πορεία του χρόνου, έγιναν και δικές μας εμμονές. Η ταινία του καταγράφηκε στη συλλογική μνήμη. Το βιβλίο της ζωής του, μένει σε όλους εμάς, ανεκτίμητος θησαυρός, μια παρακαταθήκη από έναν σπουδαίο άνθρωπο και δημιουργό», επισημαίνει ο διευθυντής του ΦΚΘ, Δημήτρης Εϊπίδης.
«Εσείς για τον Αγγελόπουλο»
Θα θέλαμε να μοιραστείτε μαζί μας τις εντυπώσεις και τις σκέψεις σας για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και το έργο του. Η συμμετοχή σας θα βοηθήσει να δημιουργηθεί μια συλλογική εικόνα για τη μοναδική του δημιουργία στον κόσμο του σινεμά.